Rabu, 13 Juni 2012


Raringkesan Carita Gaguritan “ Darma Kusuma”
Caritayang Sang Darmakusuma kairing olih rain Idane Sang Bima, Nakula, Sadewa miwah Dewi Drupadi malinggih ring tengah alase ageng, Ida katundung sakign jagat Astina santukan kaon majajudan ( matrui).
Ida maosang indik pamargin Sang Arjunane sane kautus nangun tapa ring gunung Indrakilane. Santukan sampun langkungan saking dasa tiban Sang Arjuna nangun tapa, jantos mangkin durung rauh, irika raris Sang Darmakusuma ngutus arine Sang Bima ngerereh Sang Arjuna. Yan kudang rahina Sang Bima masusupan ring tengah alase, raris wenten kapanggih gua. Ring tengah guane wenten batu lempeh selem malengis. Sang Bima raris ngeranjing ka tengah guane punika kapanggih pamuspaan, makadi: pasepan, sekar tuh, Sang Bima ngayunin genahe punika sampun genah pecak anak nangun yasa. Tan saking bungas guane ring samping batune lempeh, kapanggih galih sampun letuh. Sang Bima gelis nureksain galihe punika kabudang-badingang. Kaparna antuk Sang Bima punika wantah tulang Sang Arjuna, tur pinahenang Sang Arjuna sampun seda. Punika mawinan Sang Bima tumuli mawali ka genah Sang Darmakusuma saha matur, “ inggih beli Sang Darma ampurayang titiang santukan pamargin titiange tan mapikolih. Sang Arjuna nenten panggihin titiang, yan manahang titiang I Arjuan sampun padem duanign genah ipune sampun suung, samaliha ring sisin guane panggihin titiang tulang latuh mabrarakan. Wau asapunika atur Sang Bimane, Sang Nakula, sahadewa miwah Dewi Drupadi  nangis masesambatan.
Sang Darmakusuma gelis ngandika, uduh adi ila-ila getelang yeh paninggalan. Elasang kenehe, sawireh makejang ane idup sing buungan lakar mati. Jele melahe muah matine mula bakal iraga numadi, sawireh suba pasti buka baos Sang Bimane, Sang Arjuna suba mati. Ane jani jalan dabdabang ragane nyujur tukad Ganggane, yan suba  neke ditu jalan iraga ajak makejang nutug I Arjuna. Sapunika pangandika Sang Darmakusumane.
Benjangnyanae Sang Pandawa lunga ka repin Tukad Ganggane. Sang Pandita gelis makelingin, “ uduh Ratu Sang Yudistira, lalis pisan kayun I Ratune pacang ninggal titiang. I Ratu kasub maparab Sang Darmakusuma. Ledangang cingak jagate! Napi panados jagate, yan palungguh I Ratu pacang malabuh geni. Palungguh I Ratu wantah urip jagate samu, kabecikan jagate patut kasdinin I Ratu. Napi gunan Kertin Yasan palungguh I Ratune sane lintang, boya ka tetujone ngicalang sekancan corah miwah momone ring jagate.
Sang Darmakusuma ngandika, “ Inggih ratu Sang Rsi becik pisan wecanan I Ratune, sakewanten ampurayang pisang nenten prasida antuk titiang nangingin pakarsan I Ratune. Titiang mamanah ngardinin kabecikan jagate. Napi gunan ipune santukan I Arjuna sampun padem. Titiang sampun masubaya idup mati mangda sareng-sareng punika mawinan sampunang singgih Pranda nyungkanang. Cutet ipun titiang jaga malabuh geni.
Critayang kalapunika Sang maruti ( anoman) sedek wenten ring ambarane. Dane ngaturang parindik Sang Darmakusumane pacang malabuh geni. Digelis sang Maruti tedun nyujur genah Sang Darmakusumane saha matur, “ inggih Ratu sang Prabu, titiang puniki wantah Sang Maruti. Rauh titiange jagi nguningayang indik Sang Arjuna, sane mangkin da sampun manggihin kawibuhan ring suargan. Batara Indra ledang micayang sapakayun, santukan Ida Sang Arjuna, nyidayang nelasang meseh Batara Indrane, sampunang I Ratu sungkawa. Sang Arjuna polih panugrahan mautama, paican Ida Batara Siwa, duk Ida nangun yasa ring Indrakila. Yudistira ping kuda-kuda Sang Maruti nguningayang atur ring Ida Sang Darmakusuma taler durung kagege. Tan dumade wenten suara saking ambarane, “ Uduh Dewa Sang Darmakusuma. eda Dewa malabuh  geni! Yan I dewa mamurung sing buungan I dewa kalebok di kawahe. Ento atur Sang Marutine beneh pesan, adin idewane Sang Arjuna ada disuarga muponin kawiryan. Ane jani suba makinkin matulak uli suargan. Tusing buungan I Dewa lakar makatang gumin Idewane. Asapunika wacanan ngawang-ngawang saking ambarane maduluran sabeh sekar. Sang Darmakusuma mireng sabda sane asapunika, mawastu Ida sareng sameton Idane wangda malabuh geni. Para Rsi sane ngiring sami  garjita saha nguncanang puja pangastawa ring Batara.
Critayang Ida Sang Arjuna sampun rauh saking suarga tedun saking kretane, raris digelis nyujur Sang Darmakusuma tumuli ngaturang bakti saha matur, “ Inggih beli nawegang titiang nunas sisip santukan titiang wau rauh tangkil. Sampun suwe titiang nigngalin beli nangun yasa ring Indrakila. Pamargin titiange nangun yasa, sampun mapikolih madaging sakadi pakarsan Beline. Titiang sampun polih panugrahan Idaa Batara Siwa marupa sanjata. Samaliha titiang polih ngantini Batara Indra, mademang I Niwata Kawaca. Puniki sane rauh nyarengin titiang wantah ratun gandarwa suargane, maparab Sang Citrarata.
“ Uduh adi Sang Arjuna lega pesan keneh Baline ngeton adi rahayu teka, buina pajalan adine suba kasuecanin olih Ida Batara Siwa. Das Beli ngajak nyaman-nyaman adine, miwah dewi Drupadi malabuh geni, sawireh Beli narka adi suba lampus. Aget Sang maruti mapekeling teken Beli, nuturang unduk Adine. Sapunika pangandika Sang Darmakusuma. Para Rsi muah pangiringe saking Suargan sami katurang panamiu marupa who-wohan, sami ledang nantamin keasrian alas gununge.
Gelising carita wenten raksasa madeg ratu ring jagat Ramiaka maparab Sang Prabu Purbaka, masemeton ring Sang Niwata Kawaca. Sang Prabu Purbaka daat sakti, kajerihin olih para dewata, yaksa miwah manusane. Ida wirang ring rakane Sang  Niwatakawaca, santukan sampun sewata kasedayang ring suargan olih Sang Arjuna sane dados kanti Ida Batara Indra. Jagat miwah panjak Idane sane sami sampun rusak. Punika mawinan tan mari  Ida Sang Pabu Purbaka kairing antuk bala raksasa ngusak asik genah tapa suine. Pamuput panjak Sang Prabu Purbaka miwah bala raksasane katah pisan sane ngemasin padem antuk kapurusan Ida Sang Pandawa miwah wwatek gandarwa. Sasampun bala raksasa ajerih, Sang Pandawa raris ngelanturang mamargi nyujur panegara utara. Sang Prabu utara sane mapesengan Sang Durmaka  gelis ngandikain panjak idane mapag Sang Pandawa. Para Mantri, patih sasampun sang Darmakusuma kairing antuk raine rauh ring Bancingah nuli mecikang linggih, Sang Prabu utara raris ngandika, ratu sang Prabu, sadurunge I Ratu llunga ka wirata, ledang I Ratu nyritayang indik I Ratune masusupan ring alase! Sang Darmakusuma nangingin pakarsan Sang Prabu Utarane.
Critayang mangkin sang Purbaka kairing olih para patih miwah panjak raksasane ngungsi gunung Rewatakane, genah patapan para Rsine, saha nglurug sang Pandawa. Critayang yan kudang raina suennyane mayuda sang Prabu Purbaka sareng Prabu Durmaka. Maha Raja Durmaka katindihin olih Sang Pandawa miwah watek gandarwa. Pamuput Sang Prabu Purbaka seda. Kantan Idane kakeninin sanjata mautama olih Ida Sang arjuna. Panjak Utarane masuryak saha muji kaprawiran Ida Sang Arjuna.
Sasampun sang Purbaka seda, Sang Pandawa raris ngelanturang mamargi ngungsi jagat Wiratane. Ring tengahing margi Sang Pandawa pariangen ngaksi sang Pandawa. Malarapan kapitresnan Ida Sang Rsi Utangka makweh pisan paungun Idane mapaica ajah-ajah ring Ida Sang Pandawa. Riwus punika raris Sang Pandawa nglanturang pamargi gumanti ngungsi jagat Wiratane.

Daftar Pustaka
Tangkas, I Nyoman, A.ma. 2003. Gaguritan “ Darma Kusuma”. Toko buku INDRA JAYA: Singaraja

Tidak ada komentar:

Posting Komentar