Raringkesan
Carita Gaguritan “ Darma Kusuma”
Caritayang
Sang Darmakusuma kairing olih rain Idane Sang Bima, Nakula, Sadewa miwah Dewi
Drupadi malinggih ring tengah alase ageng, Ida katundung sakign jagat Astina
santukan kaon majajudan ( matrui).
Ida
maosang indik pamargin Sang Arjunane sane kautus nangun tapa ring gunung
Indrakilane. Santukan sampun langkungan saking dasa tiban Sang Arjuna nangun
tapa, jantos mangkin durung rauh, irika raris Sang Darmakusuma ngutus arine
Sang Bima ngerereh Sang Arjuna. Yan kudang rahina Sang Bima masusupan ring
tengah alase, raris wenten kapanggih gua. Ring tengah guane wenten batu lempeh
selem malengis. Sang Bima raris ngeranjing ka tengah guane punika kapanggih
pamuspaan, makadi: pasepan, sekar tuh, Sang Bima ngayunin genahe punika sampun
genah pecak anak nangun yasa. Tan saking bungas guane ring samping batune
lempeh, kapanggih galih sampun letuh. Sang Bima gelis nureksain galihe punika
kabudang-badingang. Kaparna antuk Sang Bima punika wantah tulang Sang Arjuna,
tur pinahenang Sang Arjuna sampun seda. Punika mawinan Sang Bima tumuli mawali
ka genah Sang Darmakusuma saha matur, “ inggih beli Sang Darma ampurayang
titiang santukan pamargin titiange tan mapikolih. Sang Arjuna nenten panggihin
titiang, yan manahang titiang I Arjuan sampun padem duanign genah ipune sampun
suung, samaliha ring sisin guane panggihin titiang tulang latuh mabrarakan. Wau
asapunika atur Sang Bimane, Sang Nakula, sahadewa miwah Dewi Drupadi nangis masesambatan.
Sang
Darmakusuma gelis ngandika, uduh adi ila-ila getelang yeh paninggalan. Elasang
kenehe, sawireh makejang ane idup sing buungan lakar mati. Jele melahe muah
matine mula bakal iraga numadi, sawireh suba pasti buka baos Sang Bimane, Sang
Arjuna suba mati. Ane jani jalan dabdabang ragane nyujur tukad Ganggane, yan suba neke ditu jalan iraga ajak makejang nutug I
Arjuna. Sapunika pangandika Sang Darmakusumane.
Benjangnyanae
Sang Pandawa lunga ka repin Tukad Ganggane. Sang Pandita gelis makelingin, “
uduh Ratu Sang Yudistira, lalis pisan kayun I Ratune pacang ninggal titiang. I
Ratu kasub maparab Sang Darmakusuma. Ledangang cingak jagate! Napi panados
jagate, yan palungguh I Ratu pacang malabuh geni. Palungguh I Ratu wantah urip
jagate samu, kabecikan jagate patut kasdinin I Ratu. Napi gunan Kertin Yasan
palungguh I Ratune sane lintang, boya ka tetujone ngicalang sekancan corah
miwah momone ring jagate.
Sang
Darmakusuma ngandika, “ Inggih ratu Sang Rsi becik pisan wecanan I Ratune,
sakewanten ampurayang pisang nenten prasida antuk titiang nangingin pakarsan I
Ratune. Titiang mamanah ngardinin kabecikan jagate. Napi gunan ipune santukan I
Arjuna sampun padem. Titiang sampun masubaya idup mati mangda sareng-sareng
punika mawinan sampunang singgih Pranda nyungkanang. Cutet ipun titiang jaga
malabuh geni.
Critayang
kalapunika Sang maruti ( anoman) sedek wenten ring ambarane. Dane ngaturang
parindik Sang Darmakusumane pacang malabuh geni. Digelis sang Maruti tedun
nyujur genah Sang Darmakusumane saha matur, “ inggih Ratu sang Prabu, titiang
puniki wantah Sang Maruti. Rauh titiange jagi nguningayang indik Sang Arjuna,
sane mangkin da sampun manggihin kawibuhan ring suargan. Batara Indra ledang
micayang sapakayun, santukan Ida Sang Arjuna, nyidayang nelasang meseh Batara
Indrane, sampunang I Ratu sungkawa. Sang Arjuna polih panugrahan mautama,
paican Ida Batara Siwa, duk Ida nangun yasa ring Indrakila. Yudistira ping
kuda-kuda Sang Maruti nguningayang atur ring Ida Sang Darmakusuma taler durung
kagege. Tan dumade wenten suara saking ambarane, “ Uduh Dewa Sang Darmakusuma.
eda Dewa malabuh geni! Yan I dewa
mamurung sing buungan I dewa kalebok di kawahe. Ento atur Sang Marutine beneh
pesan, adin idewane Sang Arjuna ada disuarga muponin kawiryan. Ane jani suba
makinkin matulak uli suargan. Tusing buungan I Dewa lakar makatang gumin Idewane.
Asapunika wacanan ngawang-ngawang saking ambarane maduluran sabeh sekar. Sang
Darmakusuma mireng sabda sane asapunika, mawastu Ida sareng sameton Idane
wangda malabuh geni. Para Rsi sane ngiring sami
garjita saha nguncanang puja pangastawa ring Batara.
Critayang
Ida Sang Arjuna sampun rauh saking suarga tedun saking kretane, raris digelis
nyujur Sang Darmakusuma tumuli ngaturang bakti saha matur, “ Inggih beli
nawegang titiang nunas sisip santukan titiang wau rauh tangkil. Sampun suwe
titiang nigngalin beli nangun yasa ring Indrakila. Pamargin titiange nangun
yasa, sampun mapikolih madaging sakadi pakarsan Beline. Titiang sampun polih
panugrahan Idaa Batara Siwa marupa sanjata. Samaliha titiang polih ngantini
Batara Indra, mademang I Niwata Kawaca. Puniki sane rauh nyarengin titiang
wantah ratun gandarwa suargane, maparab Sang Citrarata.
“
Uduh adi Sang Arjuna lega pesan keneh Baline ngeton adi rahayu teka, buina
pajalan adine suba kasuecanin olih Ida Batara Siwa. Das Beli ngajak
nyaman-nyaman adine, miwah dewi Drupadi malabuh geni, sawireh Beli narka adi
suba lampus. Aget Sang maruti mapekeling teken Beli, nuturang unduk Adine.
Sapunika pangandika Sang Darmakusuma. Para Rsi muah pangiringe saking Suargan
sami katurang panamiu marupa who-wohan, sami ledang nantamin keasrian alas
gununge.
Gelising
carita wenten raksasa madeg ratu ring jagat Ramiaka maparab Sang Prabu Purbaka,
masemeton ring Sang Niwata Kawaca. Sang Prabu Purbaka daat sakti, kajerihin
olih para dewata, yaksa miwah manusane. Ida wirang ring rakane Sang Niwatakawaca, santukan sampun sewata
kasedayang ring suargan olih Sang Arjuna sane dados kanti Ida Batara Indra.
Jagat miwah panjak Idane sane sami sampun rusak. Punika mawinan tan mari Ida Sang Pabu Purbaka kairing antuk bala
raksasa ngusak asik genah tapa suine. Pamuput panjak Sang Prabu Purbaka miwah
bala raksasane katah pisan sane ngemasin padem antuk kapurusan Ida Sang Pandawa
miwah wwatek gandarwa. Sasampun bala raksasa ajerih, Sang Pandawa raris
ngelanturang mamargi nyujur panegara utara. Sang Prabu utara sane mapesengan
Sang Durmaka gelis ngandikain panjak
idane mapag Sang Pandawa. Para Mantri, patih sasampun sang Darmakusuma kairing
antuk raine rauh ring Bancingah nuli mecikang linggih, Sang Prabu utara raris
ngandika, ratu sang Prabu, sadurunge I Ratu llunga ka wirata, ledang I Ratu
nyritayang indik I Ratune masusupan ring alase! Sang Darmakusuma nangingin
pakarsan Sang Prabu Utarane.
Critayang
mangkin sang Purbaka kairing olih para patih miwah panjak raksasane ngungsi
gunung Rewatakane, genah patapan para Rsine, saha nglurug sang Pandawa.
Critayang yan kudang raina suennyane mayuda sang Prabu Purbaka sareng Prabu
Durmaka. Maha Raja Durmaka katindihin olih Sang Pandawa miwah watek gandarwa.
Pamuput Sang Prabu Purbaka seda. Kantan Idane kakeninin sanjata mautama olih
Ida Sang arjuna. Panjak Utarane masuryak saha muji kaprawiran Ida Sang Arjuna.
Sasampun
sang Purbaka seda, Sang Pandawa raris ngelanturang mamargi ngungsi jagat
Wiratane. Ring tengahing margi Sang Pandawa pariangen ngaksi sang Pandawa.
Malarapan kapitresnan Ida Sang Rsi Utangka makweh pisan paungun Idane mapaica
ajah-ajah ring Ida Sang Pandawa. Riwus punika raris Sang Pandawa nglanturang
pamargi gumanti ngungsi jagat Wiratane.
Daftar Pustaka
Tangkas, I Nyoman, A.ma. 2003. Gaguritan “ Darma
Kusuma”. Toko buku INDRA JAYA: Singaraja
Tidak ada komentar:
Posting Komentar